De kerken van Eede Zeeland.

Het vroegere Coensdijke aan de Ee, reeds in 1350 vermeld in oude documenten, lag langsheen de Brieversweg, die liep via de Nachtegaalbrug over het riviertje De Lieve nabij de abdij van Zoetendale, van Sint-Laureins naar Brugge. Brug en abdij zijn reeds lang verdwenen maar wij kunnen nog steeds het dorpje bereiken dat nu Eede noemt, of wat wij minzaam Dee noemen, langs wat heden de Dorpsstraat heet en waarbij we achtereenvolgens de wijken Moershoofde, de Vuilpan, Valeiskreek en de Biezen tegenkomen. En al hebben we hierbij de grens overgestoken de meeste bewoners voelen zich meer Vlaming dan Nederlander en dit zowel als gevolg van familiebanden, zakenrelaties als hun eigen afkomst. Ook het riviertje de Ee is hier reeds lang verdwenen door het graven van het Leopoldskanaal maar ooit lag ten westen van de Ee een gebied dat behoorde aan de Aardenburgse parochie St-Baafs en ten oosten tot de Aardenburgse parochie van O.L.Vrouw. We mogen aannemen dat in beide parochies een kerk stond, hoe primitief ook, die vóór of tijdens de Spaanse onlusten of legerverplaatsingen en door de herhaalde overstromingen zijn verdwenen. Vanaf de 16e eeuw had het zeewater vrij spel, ten oosten van het huidige Eede lagen hoger gelegen zandgronden, de Biezen genoemd, die jaarlijks enkele malen overstroomden. Rond 1627 gebruikten Doopsgezinden in de Biezen een schuur voor godsdienstige bijeenkomsten. Ze hadden van de Staten Generaal de vrije uitoefening van godsdienst gekregen en waren naar hier gekomen aangezien ze in de stad Aardenburg, waar ze normaal hun bijeenkomsten hielden en waar gepreekt werd, tegenwerking kregen van de Hervormde predikanten en van de magistraat zodat ze hun godsdienst niet openlijk konden belijden.

Het eigenlijke gehucht met de naam Eede is ontstaan tijdens de tachtigjarige oorlog (1568-1648) door samenvoeging der twee vroegere afzonderlijke parochies,maar was zelf nog geen zelfstandige parochie. Het werd tijdens die oorlog geheel vernield en op het einde in 1648 worden nog slechts een vijftal hutjes vermeld van houtakkers en twee herbergiers, maar geleidelijk aan kwamen er meer. Vooral tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) na de verovering van Cadzand door Maurits van Nassau begonnen de Hervormden toe te stromen in dit gebied. Dit kwam door enkele gunstige maatregelen : - de overeenkomst die werd gesloten over vrijheid van grensverkeer en vrije uitoefening van godsdienst - en de ondertekening van een akte van neutraliteit, er mochten zich in het gebied geen soldaten van beide partijen bevinden zodat men werd gevrijwaard van plunderingen, brandschattingen en gevechtshandelingen allerhande - bovendien kon men sauvegardes kopen zijnde schriftelijke verklaringen afgeleverd tegen betaling door de bevelhebber der troepen dat men zijn eigendommen niet mocht plunderen noch aanslaan ! In de 17e eeuw groeide het dorpje ook door immigratie vanuit de Zuidelijke Nederlanden als gevolg van de godsdienstvervolgingen bij ons ! Langzamerhand vestigden zich meer personen in de Biezen, zodat een soort van nederzetting ontstond in verspreid liggende werkmanshuisjes of boerderijtjes van lieden die zich voornamelijk met landbouw bezig hielden.                                                                                                                       Het gebouw waar de bijeenkomsten werden gehouden werd te klein voor de gelovigen die in steeds groter aantal, ook vanuit Sint-Laureins, naar deze bijeenkomsten kwamen en men bouwde in 1650 een kerk. Op het einde van de 17e eeuw hadden zich geleidelijk aan Katholieken in Eede gevestigd en rond 1700 maakten zij al meer dan de helft van de bevolking uit. Gelegen aan de grens van katholiek gebied, de dreiging van overlast door troepen van over de grens en door Franse troepen, zorgde ervoor dat de protestanten dieper het noorden van Nederland introkken. Terzelfder tijd vestigden zich meer Vlaamse katholieken aan de Staatse kant van de grens waar ze zich veiliger waanden voor de Franse troepen en de oorlogsverwikkelingen. De katholieken praktiseerden in Middelburg en Sint-Laureins.
Eind juni 1672 deden Franse troepen een aanval op Aardenburg. Nadat deze aanval mislukte, moesten Eede en de Biezen het ontgelden en stak men de kerk van Eede in brand. De geuzenkerk werd herbouwd ! Maar in de 2e helft van de 18e eeuw was de Hervormde gemeente reeds zodanig geminderd , dat men niet genoeg geschikte leden meer had voor het vervullen van de verschillende functies. De Hervormde Gemeente van Eede werd bij die van St-Kruis gevoegd.
De laatste predikant vertrok in 1776. In 1807 werd een overeenkomst gesloten tussen de gemeenteraad en de Hervormden die nog steeds de kerk in eigendom hadden. Maar het duurde tot 27 okt 1818 dat de kerk, die ondertussen aan de katholieken was verkocht, werd ingezegend door de deken van Maldegem P. Fontein als de O.L.Vrouw Hemelvaart kerk Intussen bleef de kerk leeg en raakte in verval. Sinds Aardenburg in 1804 door de Bisschop van Gent tot zelfstandige parochie werd verheven, was Eede bij die parochie gevoegd. In 1840 werd Eede door de Bisschop van Breda tot zelfstandige parochie gewijd, de kerk was een klein gebouw met bouwvallige toren. Ze werd in 1851 aanmerkelijk vergroot en voorzien van een nieuwe klok.
In 1831 hadden op Eede verscheidene gevechten plaats tussen de Noord-Nederlandse en Belgische troepen, maar op 8 mei 1912 brak er rond 8 uur brand uit in de kerk ! In enkele uren brandde de hele kerk af, de klok is gesmolten waar zij hing maar de klepel is bewaard. De oorzaak van de brand werd nooit opgehelderd !?!
Vier lange uren hemels vuur met rook en reukeloos vunzen en tenslotte algemeen vuurwerk zodat op een klein half uur tijds alles gedaan was, zo beschreef men in de plaatselijke pers het inferno !
In elk geval stof genoeg om de tongen los te maken en te zorgen voor de nodige scenario's : " De koster zou uit haast om te kunnen meerijden naar Antwerpen (?), de kaars van een kerkgangster brandend in de kast gezet hebben" Maar de vrouw zegde duidelijk gezien te hebben dat de koster de kaars na de plechtigheid uitblies ! Of nog : " Een gloeiende wiek die terug in brand schoot zou voor het vuurwerk in de sacristie van Eede gezorgd hebben " Maar de koster was nog geen 10 min. weg toen de rook al door het dak sloeg !
En op de koop toe gebeurden tijdens de week vreemde dingen die de roddeltrein volop in gang deden schieten : De dinsdag begaven burgemeester Buzeyn en de kerkmeesters Nunuinck, Nagel en Hermie zich naar de pastorie om te eisen dat de meid Rosalie die van Sint-Laureins was, in hun bijzijn haar pakske zou maken en zou vertrekken. Ze protesteerde en wou niet vertrekken vóór de verkoping, die 's anderendaags was voorzien, van de meubelen van de pastoor, die eervol ontslag gevraagd en bekomen had en reeds naar Hulste vertrokken was. Ze mocht nog enkele dagen blijven, men weerhield de bevolking ervan haar te scharminkelen en de donderdag is ze in gezelschap van de zuster van de pastoor over Maldegem stilletjes naar huis getrokken.
Blijkbaar voelden pastoor en meid zich aangesproken, want op de artikels verschenen in de pers eisten zij beiden recht op antwoord. De oud-pastoor van Eede protesteerde tegen de beledigingen en verdachtmakerij en sprak er zijn diepste verontwaardiging en verachting over uit. Hij sprak tevens zijn oprechte dank uit aan zijn gewezen dienstbode voor de getrouwe en zorgvolle wijze waarop zij gedurende 14 jaar zijn huishouding gedaan had. De dienstmeid stelt dat er hoegenaamd niets ten haren laste kan bestaan en dat al het gepubliceerde laster en valselijke beschuldigingen zijn !
De gewijde vaten en veel gewaden, enkele beelden en stoelen konden door de parochianen worden gered. In Gent werden bij de paters Augustijnen nog enige oude miskleren gekocht, de kerkdiensten werden gehouden in de gemeenteschool, vooraleer er op het voorplein van de bewaarschool op de hoek van het kerkhof een houten noodkerk wordt gebouwd. Men stak er vaart achter, want op 16 november 1913 het volgende jaar werd een nieuwe kerk in gebruik genomen.
Maar nog was de miserie met de kerken niet voorbij. In mei 1940 lieten Waalse soldaten die de achterhoede vormden van het terugtrekkende Belgische leger, de toren in de lucht vliegen, waarbij de hele kerk werd verwoest en veel schade werd berokkend in de omgeving. De kerk werd heropgebouwd en in juni 1942 ingewijd, maar na de gevechten  van oktober 1944 lag de kerk opnieuw in puin. Gedurende 7 jaar moest men zich behelpen met een noodkerk en  tenslotte op 10 december 1951 werd de nieuwe kerk ingewijd door de bisschop van Breda ! Eind goed al goed !
Maar protest mocht niet baten, de vijfde kerk werd uiteindelijk in 2013 definitief gesloten en te koop gesteld !